Trong thời gian qua, việc đầu tư và phát triển hệ thống đường sắt theo hướng hiện đại, đồng bộ và đa dạng đang được Chính phủ, sở ngành, địa phương đặc biệt quan tâm nhằm đáp ứng nhu cầu vận tải, kết nối vùng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Đường sắt chở hàng là yêu cầu thiết yếu khi năng lực vận chuyển bằng đường bộ bị quá tải. Nguồn: Becamex

Phát triển đường sắt là một trong những nội dung được xác định tại Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng. Bộ Chính trị đã ban hành kết luận 49-KL/TW về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 123/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết về thiết kế kỹ thuật tổng thể và một số cơ chế đặc thù cho một số dự án đường sắt để triển khai thực hiện.

Đến nay, Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua các nghị quyết về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc-Nam và thí điểm cơ chế đặc thù cho đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM. Cả nước cũng đang triển khai hàng loạt dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt như tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; Hà Nội - Lạng Sơn và Hải Phòng - Móng Cái; dự án đầu tư xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM...

Ngoài ra, đường sắt hàng hoá và container cũng được chú trọng mở rộng, đặc biệt là các tuyến kết nối cảng biển và khu công nghiệp trọng điểm. Nhiều dự án như đường sắt Biên Hòa - Vũng Tàu, Bàu Bàng - Cái Mép, Lào Cai - Hà Khẩu, hay Hải Phòng - Lạch Huyện đang được thúc đẩy nhằm hình thành mạng lưới logistics hiện đại, giảm chi phí vận tải và phát thải carbon.

Đối với TP.HCM sau sáp nhập, tuyến đường sắt container Bàu Bàng - Cái Mép được đánh giá là hạ tầng chiến lược, giúp giảm mạnh chi phí logistics, giảm kẹt xe và ô nhiễm, đồng thời mở ra không gian phát triển mới cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Hướng tuyến đường sắt container Bàu Bàng - Cái Mép. Nguồn: Becamex

Mới đây, chia sẻ tại toạ đàm về phát triển ngành gỗ, Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được cho biết thành phố đang tập trung xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2025-2030, trong đó hạ tầng giao thông liên vùng được xem là yếu tố then chốt.

Ông Được cho biết, TP.HCM sẽ thuê đơn vị tư vấn quốc tế cùng các chuyên gia trong nước quy hoạch lại không gian phát triển, định hình rõ ba vùng chiến lược: Bình Dương trở thành trung tâm công nghiệp - công nghệ cao; Vũng Tàu là thủ phủ kinh tế biển; còn TP.HCM giữ vai trò trung tâm tài chính, dịch vụ và công nghệ cao.

Trong định hướng này, hệ thống cảng Cái Mép - Cần Giờ được xác định là trung tâm logistics của vùng, nơi tập trung toàn bộ hoạt động xuất nhập hàng hóa, thay thế dần các cảng nội đô. Để phục vụ quy hoạch này, TP.HCM ưu tiên phát triển hạ tầng kết nối đồng bộ, đặc biệt là tuyến đường sắt hàng hóa Bàu Bàng – Cái Mép.

"Đây là tuyến đường rất quan trọng cho đầu tư phát triển sắp tới ở phía Nam, đặc biệt với TP.HCM. Khi hoàn thành, tuyến này sẽ giúp giảm chi phí logistics, giải quyết tình trạng kẹt xe và giảm áp lực đầu tư hạ tầng đường bộ", ông Nguyễn Văn Được nhấn mạnh.

Nói rõ hơn, ông Được cho biết, khi có tuyến vận chuyển hàng hóa riêng biệt bằng đường sắt, chi phí vận chuyển của doanh nghiệp sẽ được giảm xuống. Hiện chi phí logistics của Việt Nam thuộc hàng cao nhất thế giới, ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong nước; khi giải bài toán về chi phí logistics, việc giảm giá thành hàng hóa cho doanh nghiệp đang dần hiện rõ.

Khi có đường sắt chở hàng, hệ thống đường bộ TP.HCM sẽ giảm lượng lớn container di chuyển. Ảnh: M.Q

Bên cạnh đó, tuyến đường sắt hàng hóa sẽ giúp giảm được tình trạng kẹt xe cho các trục đường huyết mạch của TP.HCM.

Tuyến đường sắt container này sẽ vận chuyển hàng hóa từ các khu công nghiệp Bình Dương cũ, Đồng Nai và TP.HCM ra cảng Cái Mép - Thị Vải. 

Ông Được thông tin thêm, TP.HCM đã làm việc với tỉnh Đồng Nai để thống nhất chủ trương và xin phép Chính phủ cho TP đầu tư hệ thống đường sắt này. Hiện Becamex phối hợp với một số doanh nghiệp Nhật Bản và các doanh nghiệp có tiếng trong ngành đã chuẩn bị đầu tư. TP.HCM đang tập trung nguồn lực cho tuyến đường sắt này với mục tiêu hoàn thành trong 10 năm tới.

Trước đó, theo đề xuất của Becamex, tuyến Bàu Bàng - An Bình - Cái Mép dài 137km (bao gồm các nhánh ra cảng), tốc độ thiết kế 160 km/h cho tàu khách và 120 km/h cho tàu hàng, tổng vốn gần 153.000 tỷ đồng. Khi hoàn thành, tuyến này giúp tiết kiệm khoảng 2,2 tỷ USD chi phí logistics mỗi năm, đồng thời hình thành hệ thống vận tải xanh, thông minh và bền vững cho toàn vùng.

Song song đó, tuyến TP.HCM - Cần Thơ dài 174km với vốn đầu tư hơn 173.600 tỷ đồng cũng đang được xúc tiến, kết nối chuỗi cung ứng hàng hóa - đặc biệt là nông sản - từ Đồng bằng sông Cửu Long ra cảng biển quốc tế.

Các chuyên gia nhận định, việc phát triển hai tuyến đường sắt "xương sống" này sẽ tạo bứt phá mạnh mẽ trong kết nối vùng, giảm tải cho đường bộ và tăng năng lực cạnh tranh của kinh tế phía Nam, trong đó TP.HCM giữ vai trò trung tâm điều phối.

Theo Mỹ Quỳnh; Cao Cường-Báo Xây Dựng